Chiết xuất lá ngũ sắc và công dụng của nó

Hoa Ngũ Sắc được gọi với các tên khác Hoa Cứt Lợn, cây mọc khắp nơi, và rất dễ sống ở mọi loại đất, do vậy chúng ta không thể bỏ quên được một loài hoa mà mang lại giá trị cao trong dược liệu bởi cây chứ rấy nhiều hàm lượng tinh dầu. Hoa không có cuống, mọc thành chùm có nhiều màu sắc như trắng, vàng, vàng cam, tím hay đỏ, các bông hoa mọc thành cụm hình tròn. Đây là một loài hoa được coi là vị thuốc hay trong dân gian với sự hiệu quả như trị bệnh viên xoang, chống viên, dị ứng,..Ngoài ra còn có thêm công dụng khác trong mỹ phẩm. Hãy cùng MELA tìm hiểu công dụng của Chiết xuất lá ngũ sắc qua bài viết dưới đây nhé !

Mô tả cây ngũ sắc

Là một cây thảo nhỏ, mọc hàng năm, thân có nhiều lông mềm, cao khoảng 25-50cm, mọc hoang ở khắp nơi trong nước ta. Lá mọc đối hình trứng hoặc 3 cạnh, dài 2-6cm và rộng 1-3cm, mép có răng cưa tròn, hai mặt đều có lông, mặt dưới nhạt hơn. Hoa nhỏ, màu tím, xanh. Quả bế màu đen, có 5 sống dọc.

Sinh thái

Cỏ ngũ sắc thuộc loại cây ưa ẩm, ưa sáng và hơi chịu nóng. Mùa hoa và quả gần như quanh năm.

Phân bố

Trên thế giới

Có nguồn gốc ở châu Mỹ, sau phát tán ra khắp các vùng nhiệt đới và á nhiệt đới. Ở châu Á, cây mọc khá phổ biến ở vùng Nam Trung Quốc, Lào, Campuchia, Thái Lan, Ấn Độ.

Tại Việt Nam

Ở Việt Nam, cỏ ngũ sắc được coi là loài cỏ dại quá quen thuộc. Cây phân bố khắp nơi từ vùng núi cao trên 1500m đến các tỉnh vùng trung du và cả ở đồng bằng. Cây thường mọc gần như thuần loài ở các nương ngô, bãi sông, ven đường đi và trong vườn.

Bộ phận dùng

Thường dùng toàn cây, đôi khi cắt bỏ rễ.

Thu hái, chế biến

Thu hái toàn cây, sau đó cắt bỏ rễ để dùng tươi hoặc phơi khô.

Thành phần hóa học

Thành phần hoạt chất chưa rõ, tuy nhiên trong cây có khoảng 0,16% tinh dầu đặc (tính theo dược liệu khô kiệt), màu vàng nhạt đến màu vàng nghệ và có thể có coumarin.

Trong hoa có 0,2% tinh dầu, có mùi gây nôn. Cả hoa và lá đều có cadinen, caryophyllen, geratocromen, demetoxygeratocromen. Thành phần chủ yếu của tinh dầu gồm 6-demetoxygeratocromen, ageratochromen và caryophyllen, ba thành phần này chiếm 77% hàm lượng tinh dầu. Ngoài ra, lá còn chứa stigmast 7-en-3-02, quercetin, kaempferol, acid fumaric, acid cafeic.

Cây cỏ ngũ sắc ở Việt Nam chứa 0,7-2% tinh dầu, carotenoid, ít phytosterol, tanin, đường khử, saponin, hợp chất uronic. Hàm lượng saponin thô trong thân và lá là 4,7% (tính theo dược liệu khô kiệt).

Tác dụng của cây ngũ sắc

Theo y học cổ truyền

Theo Đông y, lá Ngũ sắc có vị đắng, tính mát, hôi, hơi có độc; hoa có vị ngọt, tính mát; rễ có vị dịu, tính mát. Cây được dùng để điều trị nhiều loại bệnh như

• Rễ cây có công dụng giải nhiệt, hạ sốt, trừ thấp và được dùng để điều trị bệnh phong thấp, đau xương, quai bị, sốt cao kéo dài, chấn thương.
• Lá cây ngũ sắc có tác dụng thanh nhiệt, cầm máu, được dùng để điều trị các vết thương chảy máu giúp cầm máu, các bệnh về da như ngứa da, lớt da, viêm da, chàm, ghẻ lở, thấp khớp…
• Hoa giúp trị nóng trong, chữa ho ra máu, cao huyết áp, bệnh lao phổi…

Theo y học hiện đại

• Chiết xuất từ đài hoa ngũ sắc có tác dụng ngăn chặn các cơn co thắt ở cơ trơn, giúp các cơ trong tử cung co giãn.
• Chiết xuất đài hoa làm giảm huyết áp và hoạt động như một chất kháng sinh, giúp điều trị viêm họng, giảm ho, làm giảm khả năng hoạt động của một số vi nấm.
• Đài hoa và lá cây trâm ổi giúp kích thích tiểu tiện, thông tiểu, nhuận gan
• Chiết xuất polysaccharit từ nụ hoa có tác dụng ức chế sự phát triển của u
• lantanin trong vỏ nấm có công dụng hạ nhiệt cho cơ thể.

Bài thuốc từ cây ngũ sắc

Một số bài thuốc quan trọng từ cây ngũ sắc bạn có thể tham khảo:

• Điều trị cảm sốt: 15g hoa ngũ sắc tươi, rửa sạch và sắc với 200ml nước, lấy 50ml uống hết trong 1 lần. Uống 5 ngày liên tục sẽ có hiệu quả
• Chữa viêm da: Lấy 1 năm hoa ngũ sắc rửa thật sạch, ngâm trong nước muối pha loãng 15 phút để khử khuẩn, Sau đó đem giã nhuyễn, cchieets lấy nước cốt và thoa lên vùng da bị viêm. Thực hiện mỗi ngày 2-3 lần
• Điều trị bệnh viêm da mẩn ngứa: 100-200g cành và lá tươi cây trâm ổi, đem rửa sạch và nấu với 1-2 lít nước. Để nước nguội rồi lấy ngâm rửa vùng bị bệnh. Thực hiện mỗi ngày 3 lần. Có thể pha thêm nước sạch để dùng như nước tắm nếu vùng da bị mẩn ngứa lớn.
• Kháng viêm, điều trị cảm sốt, quai bị: 30g cây ngũ sắc tươi hoặc 15 g khô (lấy cả cành, lá và hoa) đem sắc kỹ lấy 300ml nước đặc, chia thành 2 lần uống trong ngày. Uống đều đặn mỗi ngày cho đến khi bệnh được trị dứt điểm.
• Điều trị kết hạch ở phổi, ho ra máu, lao phổi: Lấy 20g hoa ngũ sắc tươi hoặc 8g hoa khô rửa sạch, cho vào ấm cùng với 3 bát nước rồi nấu. Lúc sôi vặn nhỏ lửa sắc đến khi cạn còn 1 nửa. Chia thành 3 lần uống vào 3 buổi trong ngày.
• Điều trị viêm da, chàm, mụn nhọt: Lấy 1 nắm lá cây trâm ổi tươi nấu với lượng nước vừa đủ rồi dùng  để rửa ngoài khu vực bị thương. Thực hiện 3 lần/ngày để giảm các triệu chứng.
• Cầm máu, sát khuẩn, trị vết thương nhỏ ngoài da: Dùng lá và hoa ngũ sắc cùng với gừng theo tỉ lệ 3:1, phơi khô và tán nhuyễn thành bột mịn cất dùng dần. Khi dùng thì lấy 1 lượng nhỏ bột thuốc rắc lên chỗ bị thương rồi băng lại bằng băng gạc y tế. Thay bằng mỗi ngày đến khi miệng vết thương khô lại.
• Điều trị đau nhức xương khớp ở các chi: 15g rễ trâm ổi khô, rượu trắng. Tất cả đem nấu với nửa nước nửa rượu trong 60 phút. Sau đó ăn 1 quả trứng vịt màu xanh luộc và uống với nước.
• Giải cảm, chữa cảm cúm, quai bị: 30-50g rễ cây ngũ sắc khô, đem rửa và sắc với nước rồi chia thành 3 lần uống trong ngày.

Lưu ý khi sử dụng cây ngũ sắc chữa bệnh

• Tránh nhầm lẫn giữa hoa ngũ sắc với cây cỏ ngũ sắc (cây cỏ hôi, hoa cứt lợn)
• Không dùng lá cây trâm ổi ở liều cao liên tục nhiều ngày vì có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nguy hiểm
• Nên hỏi ý kiến bác sĩ để đảm bảo không dị ứng với bất kỳ thành phần nào của cây thuốc này.

Tính vị, tác dụng

Theo Y học cổ truyền, cây ngũ sắc có tính mát, vị cay và hơi đắng, quy kinh phế và tâm. Có tác dụng cầm máu, thanh nhiệt, tiêu sưng.

Công dụng và liều dùng

Công dụng

Chữa các bệnh viêm nhiễm đường hô hấp, viêm dạ dày, đau bụng, sỏi thận, sỏi bàng quang, hỗ trợ điều trị ung thư cổ tử cung và ung thư dạ dày. Ngoài ra, cỏ ngũ sắc còn giúp chữa eczema, chốc đầu, viêm xoang mũi, dị ứng cấp, rong huyết sau sinh… Trong dân gian cũng thường phối hợp với bồ kết để nấu nước gội đầu.

Liều dùng

Chữa rong huyết sau sinh: Hái chừng 30-50g cây tươi, rửa sạch, giã nát rồi vắt lấy nước uống trong ngày và duy trì khoảng 3-4 ngày.

Chữa viêm xoang mũi dị ứng: Hái cây tươi về rửa sạch, giã nát, vắt lấy nước tẩm vào bông rồi nhét vào lỗ mũi bị đau.

Trị gàu: Cỏ ngũ sắc khô 50g, bồ kết khô 20g, cỏ hôi rửa sạch cùng với bồ kết nấu nước gội đầu.

Chế phẩm

Dầu gội dược liệu Thái Dương 3:

Dầu gội dược liệu Thái Dương 7:

Một số bài thuốc

Viêm họng: cỏ ngũ sắc 20g, kim ngân hoa 20g, lá giẻ quạt 6g, cam thảo đất 16g. Sắc uống 1 thang/ ngày, chia 2-3 lần.

Viêm đường hô hấp: cỏ ngũ sắc 20g, lá bồng bồng 12g, cam thảo đất 16g. Sắc uống 1 thang/ ngày, chia 2-3 lần.

Cầm máu sau sinh: cỏ ngũ sắc 30-50g, vò nát, vắt lấy nước uống liên tục trong 3-4 ngày.

Eczema, chốc đầu: một lượng cỏ ngũ sắc vừa đủ, nấu nước rửa vết thương ngày 1-2 lần.

Viêm xoang: cỏ ngũ sắc 30g, kim ngân hoa 20g, ké đầu ngựa 12g, cam thảo đất 16g. Sắc uống 1 thang/ ngày, chia 2-3 lần.

Ung thư cổ tử cung, ung thư dạ dày: cỏ ngũ sắc 20g, cỏ nhọ nồi, kim nữu khấu, dạ hương ngưu mỗi thứ 30g. Giã nát, thêm nước cây phong ma 15ml, uống sau bữa ăn 1-2 lần.

Những lưu ý khi sử dụng vị thuốc

Tránh nhầm lẫn giữa cây cỏ ngũ vị với cây bông ổi (ngũ sắc) và cây hy thiêm (nhiều nơi cũng gọi là cây cứt lợn) để tránh tác dụng không mong muốn.

Hướng dẫn cách trồng cây ngũ sắc

Chuẩn bị

Để trồng cây ngũ sắc tại nhà, bạn cần chuẩn bị

• Vật dụng: khay hoặc chậu để trồng
• Đất trồng: đất có độ tơi xốp cao, dễ thoát nước. Bạn có thể mua đất sắn hoặc trộn thêm phân hữu cơ vào đất trước khi trồng để cây có dinh dưỡng phát triển
• Phương pháp trồng: gieo hạt và giâm cành

Cách trồng hoa ngũ sắc

Phương pháp gieo hạt: Lấy hạt bên trong quả của cây ngũ sắc chín đem gieo vào đất đã chuẩn bị, sau đó tưới nước.

Sau 3-4 ngày hạt giống sẽ nảy mầm và 2 tuần sau nữa cây con bắt đầu phát triển.

Phương pháp giâm cành: Lấy một phần cành từ thân cây mẹ, chọn cành dài tầm 15cm và khỏe mạnh, không sâu bệnh. Sau đó đem cắm cành vào chậu rồi chăm sóc cho cây phát triển đến khi ra chồi non rồi ra hoa.

Cách chăm sóc: khi cây còn non cần tưới nước thường xuyên từ 1-2 lần/ngày vào buổi sáng sớm và chiều mát. Đến khi cây đã trưởng thanh thì giảm xuống tưới 2-3 lần/tuần để tránh cây bị úng nước chết. Bên cạnh đó cần bón phân và thay chậu khi cây ở thời kì phát triển mạnh.

Thành phần hóa học của cao SP3 chiết xuất từ cây hoa ngũ sắc

Bột SP3 là một trong những chế phẩm được chiết xuất và tinh chế từ cây hoa ngũ sắc có tác dụng tốt trong việc điều trị các trường hợp ngạt, tắc mũi, viêm mũi cấp và viêm mũi mạn.

SP3 được hòa trong một lượng nước đến khi tan hoàn toàn, phân đoạn dịch chiết bằng dung môi có độ phân cực tăng dần ethyl acetat và n-butanol. Sử dụng sắc ký cột với các chất hấp phụ silica gel pha thường, pha đảo, để phân lập các chất. Kiểm tra độ tinh khiết bằng sắc ký lớp mỏng (soi dưới đèn tử ngoại ở bước sóng 254 nm, 365 nm và hơ nóng ở 110^oC). Xác định cấu trúc của các chất phân lập được dựa trên kết quả đo phổ hồng ngoại (IR), phổ khối (MS), phổ cộng hưởng từ hạt nhân (¹H-NMR, ¹³C-NMR, DEPT) sử dụng chất nội chuẩn là TMS (tetramethyl silan) và so sánh các dữ liệu thu được từ thực nghiệm với các dữ liệu đã công bố.

Khái niệm về chiết xuất lá ngũ sắc

Ngũ sắc là một loại cây mộc mạc nhưng vốn là cây dược liệu quý mọc hoang khắp nơi, nhất là ở vùng nông thôn. Cây phát triển rất dễ ở mọi loại đất, có những nơi mọc khắp cánh đồng. Cây ngũ sắc chứa hàm lượng tinh dầu cao. Được đánh giá là dược liệu có nhiều tác dụng kỳ diệu.

Chiết xuất đông trùng hạ thảo là dung dịch được chiết xuất từ những thành phần tự nhiên của cây ngũ sắc dựa trên phương pháp hiện đại đảm bảo lưu giữ hoàn toàn tinh chất từ cây ngũ sắc.

Đặc điểm

• Ngũ sắc là một loại cây nhỏ, thân nhiều lông mềm, cao từ 25cm – 50cm
• Cây có lá mọc đối xứng hình trứng hay ba cạnh, dài từ 2- 6cm, rộng 1 – 3cm, mép có răng cưa tròn, hai mặt đều có lông, mặt dưới có màu nhạt hơn. Hoa nhỏ màu tím và xanh
• Cây ngũ sắc còn có những cái tên nhân gian khác như: cỏ cứt lợn, bù xích, cỏ hôi, thắng hồng kế, nhờ hất bồ. Đây là một loại thân thảo, thuộc họ Cúc.

Thành phần khóa học

Theo nghiên cứu chỉ ra rằng, thành phần hóa học có chứa trong cỏ ngũ sắc bao gồm những thành phần chính như: tinh dầu chiếm 0,7 -2,0% có cả ở lá, hoa và toàn thân cây, màu vàng nhạt, gồm ageratochromen, demethoxy, ageratochromen, cadinen, caryophyllen. Ngoài ra còn có alcaloid, saponin.

Công dụng của chiết xuất ngũ sắc

• Điều trị mụn hiệu quả
• Kháng khuẩn, chống viêm cho da
• Chống oxy hóa, lão hóa da
• Giúp da sạch mịn, trắng sáng
• Tăng cường hệ miễn dịch cho cơ thể
• Giúp thư giãn, giảm căng thẳng mệt mỏi

Ứng dụng trong mỹ phẩm

Chiết xuất được sử dụng phổ biến trong các sản phẩm như: Kem dưỡng ẩm, Dầu gội, dầu xả,…