Chiết xuất bồ kết và những công dụng hữu ích

Chiết xuất bồ kết là một trong những nguyên liệu được sử dụng rất phổ biến trong các sản phẩm chăm sóc và bảo vệ tóc, da đầu ngày nay. Nếu bạn yêu thích một mái tóc óng ả, suôn mượt tự nhiên thì hãy cùng chúng tôi tìm hiểu kỹ hơn về công dụng cũng như những ứng dụng tuyệt vời của chiết xuất bồ kết trong các sản phẩm dầu gội đầu. Cùng Mela hiểu rõ hơn về bồ kết và những công dụng của chiết xuất bồ kết qua bài viết dưới đây.

Bồ kết

Đặc điểm của bồ kết

Bồ kết có tên khoa học là Gleditsia fera (Lour.) Merr, thuộc họ Vang (Caesalpiniaceae), với các tên gọi khác như:

• Tên đồng nghĩa: Gleditsia thoreln Gapgnep.
• Tên khác: bồ kếp, chùm kết, tạo giác, phác kết (Tày), co kết (Thái).
• Tên nước ngoài: Locust (Anh), fevier de Chine (Pháp).

Cây bồ kết là cây gỗ to, cao từ 5 – 7 m. Thân thẳng có vỏ nhẵn và gai to, cứng, phân nhánh, dài 10 – 25 cm. Cành mảnh, hình trụ, khúc khuỷu, lúc đầu có lông sau nhẵn và có màu xám nhạt.

Cây bồ kết có lá kép, mọc so le, hai lần lông chim. Cuống chung dài 10 – 12cm hay hơn, có lông nhỏ và có rảnh. Lá chét 6 -8 đôi mọc so le, hình thuôn. Bóng và hơi có lông ở mặt trên, nhạt hơn và nhẵn ở mặt dưới, đầu lá chét tròn, gốc lá lệch, mép có răng cưa nhỏ, lá kèm nhỏ, rụng sớm.

Cụm hoa mọc thành chùm ở ngoài kẽ lá, dài 10 – 15 cm. Hoa màu trắng tụ họp 2 -7 cái trên những cành ngắn, dài hình ống. Tràng 5 cánh, hoa đực có 10 nhị và không có bầu. Hoa lưỡng tính có 5 nhị, bầu có nhiều lông đựng 12 noãn.

Quả đậu mỏng, dài 10 – 12 cm, rộng 1.5 – 2 cm, thẳng hoặc hơi cong.

Lá non mọc lại vào cuối mùa xuân năm sau. Cây trồng bằng hạt sau 4 năm ra hoa quả lứa đầu tiên, các năm sau càng nhiều hơn. Bồ kết có khả năng tái sinh chồi sau khi chặt.

Mùa hoa: tháng 5 -7, mùa quả: tháng 8 – 10.

Đặc tính của bồ kết

Theo Đông y, bồ kết vị cay mặn, tính hơi ôn, có độc, vào 2 kinh Phế, Đại tràng. Có tác dụng:

• thông khiếu
• tiêu đờm
• sát trùng
• làm cho hắt hơi

Dùng chữa:

• trúng phong
• cấm khẩu
• tiêu thực
• đờm suyễn
• sáng mắt
• ích tinh

Còn gọi là bồ kếp, chùm kết, tạo giác, tạo giáp, trư nha tạo giác, thuộc họ Vang (Caesalpiniaceae).

Quả bồ kết (tạo giác – Fructus Gleditschiae), là quả bồ kết chín khô. Khi dùng phải bỏ hạt, dùng sống hoặc tẩm nước cho mềm, sấy khô. Có khi đốt thành than, tán bột.

Hạt bồ kết (tạo giác tử – Semen Gleditschiae), là hạt lấy ở quả bồ kết chín đã phơi hay sấy khô.

Gai bồ kết (tạo thích, tạo giác thích – Spina Gleditschiae), là gai hái ở thân cây bồ kết, đem về phơi hay sấy khô hoặc thái mỏng rồi phơi hay sấy khô. Chứa các hoạt chất kháng khuẩn và nấm. Nước sắc gai bồ kết có tác dụng ức chế tụ cầu vàng.

Trong y học hiện đại, trong bồ kết có chứa hỗn hợp flavonozit và saponaretin có hoạt tính chống siêu vi trùng. Kích thích quá trình mọc tóc, trị rụng tóc, đồng thời chất này còn có tác dụng giảm đau hiệu quả.

Thành phần hóa học

Quả bồ kết thường chứa Saponin, trong đó có một sapogenin là acid albigenic (điểm chảy 246°C, α_D³¹ bằng – 30°).

Theo nhiều tài liệu khác, quả bồ kết có chứa 10% saponin, trong đó 2 sapogenin được xác định là acid oleanic và acid echynocystic.

Theo Ngô Bích Hải (1972), quả có chứa saponin triterpenic, trong đó một chất được xác định astragalosid. Phần aglycon của chất này là 3, 16 – dioxy – 28 – carboxyolean – 12 – en. Phần đường gắn vào OH ở vị trí 3 bao gồm D – xylose, L – arabinose và L – xylose theo tỷ lệ 2:1:1. Phần đường gắn vào gốc acyl là D – xylose và D – galactose theo tỷ lệ 2:2.

Ngoài ra, trong quả bồ kết còn chứa 8 hợp chất flavonoid, trong đó có saponaretin, vitexin, homoorientin, orienti và luteolin.

Tác dụng dược lý và công dụng của quả bồ kết

Quả bồ kết

Nhiều nghiên cứu trên ống nghiệm đã chứng minh rằng quả bồ kết có tác dụng ức chế các chủng vi khuẩn như:

• Tràng cầu khuẩn.
• Trực khuẩn lỵ shigell.
• Trực khuẩn thương hàn, phó thương hàn.
• Trực khuẩn mủ xanh và phẩy khuẩn tả.

Dịch chiết từ quả bồ kết bằng hỗn hợp dụng môi dầu hỏa – ether với phương pháp khuếch tán thuốc trong môi trường nuôi cấy, ở nồng độ 0.343g/ml có tác dụng ức chế tụ cầu khuẩn B.

Dịch chiết bằng cloroform với nồng độ 0.55g/ml có tác dụng ức chế liên cầu khuẩn. Hỗn hợp flavonoid và saponaretin chiết từ quả bồ kết có tác dụng kháng virus, hỗn hợp saponin có tác dụng chống trùng roi âm đạo. Dịch chiết nước từ quả bồ kết trên ống nghiệm có tác dụng ức chế một số nấm gây bệnh ngoài da.

Ngoài tác dụng kháng khuẩn, nước sắc quả bồ kết với liều 1g/kg thí nghiệm trên mèo cho thấy tác dụng tăng cường sự phân tiết của niêm mạc đường hô hấp và tác dụng long đờm. Nước sắc 0.25% có tác dụng kích thích co bóp tử cung cô lập của chuột cống trắng.

Gai bồ kết

Nước sắc gai bồ kết, bằng phương pháp khuyếch tán thuốc trong môi trường nuôi cấy có tác dụng ức chế tụ cầu khuẩn vàng. Dịch chiết nước dùng với liều 60g/kg cho vào dạ dày có tác dụng ức chế tế bào sarcom trên chuột nhắt trắng thí nghiệm.

Công dụng của quả bồ kết

Theo y học cổ truyền thì quả bồ kết có vị cay, mặn tính ôn, có tác dụng thống khiếu, khử đờm, tiêu thũng. Hạt bồ kết có vị cay, tính ôn, có tác dụng nhuận táo, thông đại tiện, bí kết, tiêu độc. Gai bồ kết có vị cay, tính ôn, có tác dụng tiêu thũng, bài nùng, sát trùng, khư phong.

Ở Việt Nam, nhân dân dùng quả bồ kết ngâm hoăc nấu nước gội đầu, làm sạch gầu, trơn tóc và dùng quần áo len, dạ, lụa có màu, không bị hoen ố và không phai màu.

Trong y học hiện đại, một số bệnh viện đã dùng bồ kết để chữa bí đại, trung tiện sau khi mổ, tắc ruột cho cả trẻ em và người lớn. Cách dùng như sau: Lấy ¼ quả nướng thật vàng, bỏ hạt, tán thành bột mịn. Chấm bột đó vào dầu canule đưa sâu vào hậu môn 3 – 4 cm, làm như vậy 3 – 4 lần, sau 3 – 5 phút, bệnh nhân sẽ trung tiện và thông đại tiện.

Quả bồ kết còn được dùng trong các trường hợp trúng phong, hôn mê bất tỉnh, cấm khẩu, hen suyễn, mụn nhọt, viêm tuyến vú, đau nhức răng.

Hạt bồ kết còn chữa đại tiện táo kết, lỵ mạn tính, ỉa mót rặn, lao hạch, ung độc. Liều dùng 4.5 – 9g/ngày, sắc nước uống hoặc dùng dạng hoàn tán.

Gai bồ kết được dùng để chữa mụn nhọt, tuyến vú sưng đau.

Kiêng kỵ: phụ nữ có thai không được dùng bồ kết

Công dụng của chiết xuất bồ kết

Thói quen chăm sóc tóc của phụ nữ thời xưa chỉ đơn giản là nướng quả bồ kết rồi dùng để nấu nước gội đầu, giúp mái tóc dài thêm suôn mượt và óng ả. Thế nhưng ngày nay, theo nhịp sống bận rộn và sự phát triển mạnh mẽ của xã hội, các sản phẩm dầu gội đầu công nghiệp ồ ạt ra đời và dần thay thế những nguyên liệu dầu gội thiên nhiên trước đó.

Mặc dù vậy, vẫn có nhiều người sẵn sàng lựa chọn các sản phẩm dầu gội với nguyên liệu từ chiết xuất bồ kết để có mái tóc óng ả, suôn mượt mà không sử dụng đến những thành phần hóa học công nghiệp có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe.

Công dụng của chiết xuất bồ kết

Dân gian thường hay có câu “bồ kết sạch gàu, mần trầu tốt tóc” đủ để hiểu công dụng tuyệt vời của bồ kết đối với mái tóc. Trong chiết xuất bồ kết chứa các dược chất và hoạt chất mang đến nhiều công dụng tuyệt vời cho tóc và da đầu:

• Giúp tóc chắc khỏe: chiết xuất bồ kết chứa đến 4 dược chất tốt cho tóc (saponin keratin, flavonozit, protein và canxi) giúp làm sạch tuyến bã nhờn trên da đầu, nuôi dưỡng tóc chắc khỏe từ sâu bên trong, bảo vệ và giảm thiểu tình trạng hư tổn tóc.
• Giúp tóc suôn mượt và vào nếp: gội đầu với bồ kết thường xuyên sẽ giúp mái tóc ngày càng suôn mượt và bồng bềnh hơn, không những thế chiết xuất từ bồ kết còn giúp hỗ trợ tẩy tế bào chết da đầu.
• Hỗ trợ làm sạch gàu da đầu: gàu trên da đầu xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, sử dụng dầu gội có chiết xuất bồ kết có thể giúp cải thiện rất tốt tình trạng gàu và ngứa da đầu, phục hồi tóc hư tổn, giúp mái tóc thêm mềm mượt, bồng bềnh.
• Kích thích mọc tóc, giảm rụng tóc: có rất nhiều nguyên nhân khiến mái tóc của bạn trở nên khô xơ, chẻ ngọn, thiếu sức sống, rụng nhiều,… chiết xuất bồ kết sẽ giúp kích thích mọc tóc, đồng thời hỗ trợ nuôi dưỡng tái tạo tóc mới chắc khỏe hơn nhờ thành phần flavonozit và saponin keratin.
• Hỗ trợ loại bỏ nấm da đầu: theo nhiều nghiên cứu cho thấy quả bồ kết có khả năng kháng viêm, kháng khuẩn nhờ hoạt chất saponin

Ứng dụng của chiết xuất bồ kết trong việc chăm sóc mái tóc

Bồ kết là một loại cây lâu năm, thân có gai, quả thon dài bên trong chứa hạt hình hạt đậu. Trung bình mỗi quả bồ kết có khoảng 10 – 12 hạt. Trong bồ kết chứa nhiều vitamin, dược liệu có lợi cho mái tóc và da đầu, do đó người ta thường sử dụng chiết xuất bồ kết làm thành phần trong các sản phẩm chăm sóc và bảo vệ tóc:

• Serum dưỡng tóc mềm mượt.
• Dầu gội đầu chiết xuất bồ kết (trị gàu, ngăn rụng tóc, kích thích mọc tóc, trị nấm da đầu…).
• Dầu xả giảm gàu có thành phần từ bồ kết.
• Xịt mềm tóc, ủ tóc bồ kết…

Chiết xuất bồ kết có thể kết hợp được với nhiều chiết xuất thiên nhiên khác như:

• hương nhu
• vỏ bưởi
• cỏ mần trầu
• sả chanh…

Để tạo thành các sản phẩm dầu gội, dầu xả chăm sóc và nuôi dưỡng tóc tuyệt vời.

Những điều cần lưu ý khi gội đầu với bồ kết tại nhà

Chiết xuất bồ kết rất an toàn cho sức khỏe và da đầu. Có thể ứng dụng hiệu quả vào các sản phẩm chăm sóc và bảo vệ mái tóc, da đầu. Tuy nhiên, khi tự nấu dầu gội bồ kết tại nhà để sử dụng, bạn vẫn cần lưu ý một số vấn đề sau:

• Bồ kết an toàn khi tiếp xúc ngoài da, tuy nhiên không được uống vì có thể gây ngộ độc.
• Nếu tự nấu hoặc mua bồ kết đậm đặc để gội đầu, cần pha loãng trước khi sử dụng.
• Tốt nhất nên gội đầu với bồ kết bằng nước ấm. Không nên quá nóng và có thể massage nhẹ da đầu.
• Trong bồ kết có chất tạo bọt tự nhiên. Thế nhưng không nhiều và bồ kết thường có tác dụng làm đẹp tóc chậm. Do đó cần kiên trì khi sử dụng.
• Chỉ nên gội đầu với bồ kết 2 – 3 lần/tuần để mang lại hiệu quả tốt nhất.
• Đối với bồ kết tự nấu tại nhà để gội đầu. Không nên để qua ngày để đảm bảo hiệu quả khi sử dụng.

Ngày nay, rất ít người duy trì việc tự nấu và gội đầu với bồ kết tự nhiên mà hầu như đều chuyển sang sử dụng các sản phẩm dầu gội đầu công nghiệp tiện dụng, dễ mua và tiết kiệm nhiều thời gian.

Lời kết

Trên đây là những chia sẻ của Mela về bồ kết: thành phần và công dụng của chiết xuất bố kết. Hy vọng những kiến thức trên thực sự hữu ích cho bạn trong việc chăm sóc sức khỏe hằng ngày của mình.